Rwanda, land of thousand hills

Rwanda, een klein land vol groene heuvels dat helaas met name bekend werd door zijn genocide in 1994. Gesterkt door propaganda en rassenhaat vermoordden de Hutu's op gruwelijke wijze bijna een miljoen Tutsi's in 100 dagen tijd, terwijl de rest van de wereld zich onttrok.

Verspreid over het hele land zijn vaak confronterende memorial centers opgericht: enerzijds ter nagedachtenis aan alle slachtoffers, anderzijds als boodschap aan de rest van de wereld, opdat zoiets nooit meer mag gebeuren. Wij bezochten twee van deze memorials, in Kigali en in Gikorongo.

In Kigali lag de nadruk met name op de feitelijke kant:

'tijdens de genocide werden naast alle vermoorde mensen tienduizenden anderen gemarteld, verminkt of verkracht door HIV-positieve mannen. Er heerste chaos, de wet bestond niet meer. Wegen waren vernietigd, huizen afgebroken en leeggeroofd. De straten lagen bezaaid met lijken, honden aten het rottend vlees van hun baasjes. Het land stonk naar de dood. Rwanda wás dood. Ruim 300.000 wezen bleven achter...'

De teksten werden toegelicht met confronterende persoonlijke informatie, bijvoorbeeld:
'Hubert, two years old. His favourite toy was a car. His favourite food was rice with sauce. His sister was his best friend. His last memory was seeing his mam die. Himself, he was killed with a machete.'
Een foto van het kindje erbij maakte deze confronterende tekst compleet.

Rondom het museum was een tuin aangelegd met de massagraven van ruim 250.000 slachtoffers.

In Gikorongo staat een voormalig technische school waar ten tijde van de genocide 45.000 Tutsi's in vluchtten. In één nacht tijd werden zij allen, klaslokaal voor klaslokaal, door de Hutu's afgeslacht.
Meer dan 800 geprepareerde lichamen had men in de klaslokalen laten liggen. Zo wilde men de impact van de genocide duidelijk maken. Het was een zeer macabere aanblik: in de lokalen hing een penetrante lijkengeur en de emoties op de gezichten waren nog te zien. Er lagen zelfs moeders met hun kindje tegen zich aan gedrukt. Je zag de gaten van kogels in de schedels en doorgesneden pezen in de benen zodat men niet kon wegrennen.

Dit afschrikwekkende geschiedenisbeeld stond in een schril contrast met het land zoals wij het nu aantroffen. De mensen waren uiterst vriendelijk en behulpzaam en leefde vredevol naast elkaar. Er is geen sprake meer van Hutu of Tutsi, het zijn allemaal Rwandezen.

Rwanda voelde niet als Afrika: het was er schoon, veilig en ontwikkeld. Door een strak regime heeft de immens populaire president Kagame met het land een enorm positieve ontwikkeling doorgemaakt. In krap drie weken hielden we ons met zeer uiteenlopende zaken bezig...

1. Aapjes kijken
Rwanda's topattraktie (en topuitgave) was een bezoek aan de berggorilla's: niet achter tralies of vanuit een safari-auto, maar pal voor je voeten in het wild. Voor een 'schamele' 500 dollar mocht je een uurtje in het bijzijn van deze wilde beesten vertoeven. Carolein had besloten aan deze sotternie niet mee te doen. Guy kocht, uit angst iets te missen, een permit waarvan er per dag maar 48 beschikbaar waren. Na een uitgebreide briefing waarin ons uitgebreid de gorillaregels werden uitgelegd, trokken we op de grens met Congo en Oeganda de vulkaan op.
Met behulp van kreten werd de gorillagroep opgespoord en voor we het wisten waren we omringd door de harige apen. Het was een ware sensatie om de beesten op soms nog geen meter afstand bezig te zien, de volwassenen waren vooral druk met bamboe eten, de jonkies pestten of speelden met elkaar. Zelfs de ongegeneerde scheten die een onbeschrijflijke stank achterlieten waren levensecht. Een uur was zo voorbij, maar er waren mensen die het presteerden om 1600 foto's te maken (27 per minuut). Het was hoe dan ook een prachtervaring!

2. Off the beaten track
We hadden gehoord over een dorpje genaamd Banda Village, dat ergens in het regenwoud moest liggen. Gewapend met 6 liter water, en proviand voor ruim een dag kon de zoektocht beginnen. Na een paar uur rijden met de bus werden we langs de kant van de weg gedropt. Hier moesten we op zoek naar iemand die ons verder kon helpen. In eerste instantie was het allemaal niet mogelijk maar na lang aandringen werd een gids opgetrommeld en kon de afdaling naar de Banda-vallei beginnen. Via een prachtige trekking van 11 km kwamen we in het dorp aan.

Justin was onze vrijwillige gids voor die dag. Hij leidde ons rond en vertelde over het leven in Banda Village. Us Aid had het dorpje financieel ondersteund: ze hadden een schooltje, een kliniekje, een apotheekje, een stal en een moestuin aangelegd. Nu was het aan de inwoners zelf om dit te onderhouden en verder te ontwikkelen. Door middel van toerisme wilden ze nu inkomsten vergaren. Gelukkig voor ons moest dit nog op gang komen waardoor wij konden genieten van het ongerepte dorpsleven. Iedereen begroette ons even aardig en liet zien waar hij/zij die dag mee bezig was. We bezochten de lokale slager die net een varken in stukken aan het hakken was, Guy genoot met een stel aangeschoten dorpelingen van zelfgebrouwen bananenbier uit een slaolieverpakking, Carolein leerde van een vrouwtje hoe ze rieten manden moest weven en op de markt werden cavia's en konijnen voor slechts een dollar verkocht (niet voor consumptie overigens).

Kinderen waren er in het dorp in overvloed. Ze vonden het geweldig om 'Mzungus' te zien en kwamen dan ook in grote getale aanrennen als we passeerden. ' Hello mzungu, muzungu, how are you?' Mzungu is letterlijk, de witte man met plattegrond, maar tegenwoordig wordt iedere blanke zo nageroepen. Een jongen showde ons zijn zelfgemaakte tol, een ander zijn getimmerde step. De allerkleinsten zaten dubbelgevouwen in een stoffen zak op de rug van hun moeder of zus, meestal zag je alleen een verdwaasd hoofdje en twee sokjes uit de zak bungelen. Dema, een kindje van vier, greep Carolein's hand vast en liep de hele weg met ons mee. Justin vertelde dat kinderen vanaf drie jaar soms een hele dag alleen door het dorp/bos zwierven zonder dat de ouders wisten waar ze waren. De sociale controle was groot en er was altijd wel iemand die wist waar het kind uithing. Als het donker was dan gingen de kinderen vanzelf wel weer eens naar huis. Voordat wij weer terug gingen sliepen we eerst nog een nacht in het kamp bij het dorp. Dit maakte de ervaring compleet.

3. Het keurslijf in
Het begon weer te kriebelen, de behoefte aan discipline. Een week lang gingen we in Kigali weer het keurslijf in: Carolein in een weeshuis, Guy terug op de Spoedeisende Hulp.

Na 3 herhalingsgesprekken kreeg Guy eindelijk groen licht om in het King Faisal Hospital mee te kijken op de SEH. Hij werd gekoppeld aan Dr Joseph en kon zo een week lang het reilen en zeilen op een Rwandese spoedafdeling ervaren. Van echte spoed was niet altijd sprake: ook voor mensen met snotneuzen en ongewilde erecties was deze afdeling het eerste aanspreekpunt. Geld speelt hierbij een belangrijke rol: het meest schrijnende geval was een 28-jarige moeder uit Congo die twee jaar (!) geleden een ongeval had gehad waarbij een boom op haar rug was gevallen en ze aan beide benen verlamd was geraakt. Al die tijd had ze gespaard, en nu ze zelfs haar huis had verkocht kon ze eindelijk een ziekenhuis bezoeken in de hoop er opgenomen te worden en te genezen. Helaas kwam ze van een koude kermis 'thuis'.

Op de laatste ochtend moesten we naar buiten om de traumahelikopter op te wachten. Deze landde precies achter het mortuarium, waar net een hele familie stond te rouwen. Bij het naderen van de heli kwamen uit alle omringende velden en straatjes honderden kinderen aanrennen om zich uit nieuwgierigheid tegen het hek aan te drukken. Ook de rouwende familieleden leken hun dierbare pardoes te zijn vergeten, ze stonden één voor één met hun fotocamera klaar om alles op beeld vast te leggen. Medisch inhoudelijk zal ik hier niet op de zaak ingaan, maar het was in ieder geval een sterk staaltje ramptoerisme.

De week eindigde met een presentatie over de Spoedeisende Hulp in Nederland. Guy vertelde zijn Rwandese collegae over het vak spoedeisende geneeskunde (dat in Rwanda an sich niet bestaat), de SEH-opleiding en de benadering van de instabiele patiënt op de SEH. Voor hemzelf ook weer even een opfrisser!


Carolein bracht diezelfde week door in Gisimba Memorial Center, een weeshuis in Kigali:

De inmiddels overleden Peter en Dancilla Gisimba hebben in de jaren tachtig hun deuren geopend voor tientallen wezen. Tijdens de genocide vingen ze zo'n 400 mensen op en hielden hen uit handen van de interhamwe (Hutu's). Tegenwoordig biedt het tehuis onderdak aan zo'n 150 wezen in de leeftijd van 2 tot 22 jaar.

In het weeshuis heerste een grote saamhorigheid, iedereen hielp mee met de huishoudelijke taken. Oudere kinderen dienden vaak als broer of zus voor de jongeren en hielpen daar waar nodig. De grote tuin was altijd gevuld met spelende kinderen. Een groot veld werd gebruikt door de oudere jeugd om 's middags samen te voetballen, terwijl de kleintjes toekeken.

Men had een bibliotheek tot hun beschikking die door Carolein met de kinderen gebruikt kon worden. Als de kinderen merkten dat ze op het terrein liep kwamen ze al aanrennen en probeerden met gebarentaal te vragen of ze naar de bibliotheek mochten. Het lokaal vulde zich binnen mum van tijd met kindjes die vol overgave tekenden of Engels probeerde op te pikken uit de verhalen die ze hoorden.
De pubers kwamen vaak gewoon een praatje maken. Heel af en toe leidde dit tot diepere gesprekken, bijvoorbeeld over herinneringen aan de genocide of dromen die ze hadden maar niet konden waarmaken vanwege financiële redenen. Sommige kinderen (met name de slimmeriken) kregen de mogelijkheid om te studeren doordat een sponsor dit voor hen betaalde.

Een van de jongens knipte regelmatig de haren van de andere kinderen in het centrum. Zo ook tijdens mijn aanwezigheid. Ook Carolein mocht de tondeuse ter hand nemen. Hij leerde haar hoe ze de afrikaanse kroeskoppies op nauwkeurige wijze kaal kon scheren. Hij had al jarenlang de droom om kapper te worden maar het geld om hem op weg te helpen was niet beschikbaar. We keken samen naar de mogelijkheden die hij wel had om zijn droom waar te maken.

Inmiddels is de backpack weer opgehesen en hebben we Rwanda ingeruild voor Uganda. Vanwege het ontbreken van stroom gedurende 6 dagen, wil zwijgen stabiel internet, kwam nu pas dit verhaal. Het blijft Afrika!!

Liefs, Carolein en Guy.